Chỉ quản lý rủi ro vĩ mô
Báo cáo mới nhất của Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam (VBMA) cho thấy, thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) vừa nối dài thêm một tháng trầm lắng ở hoạt động phát hành mới.
Cụ thể, trong tháng 8.2022, có 26 đợt phát hành TPDN riêng lẻ với giá trị 13.930 tỉ đồng và 1 đợt phát hành trái phiếu ra công chúng trị giá 300 tỉ đồng. Tuy nhiên, trong đó chủ yếu là trái phiếu của các ngân hàng thương mại. Các lĩnh vực khác tiếp tục khá hạn chế, chỉ có 2 đợt phát hành từ CTCP Fuji Nutri Food và CTCP Đầu tư và kinh doanh nhà Khang Điền với tổng 1.800 tỉ đồng.
Đã bốn tháng qua hoạt động phát hành TPDN mới rơi vào khoảng trống đột ngột. Từ sự bùng nổ và liên tục gia tăng trong các năm 2020 và 2021, hoạt động phát hành mới ở các lĩnh vực ngoài ngân hàng rơi vào trầm lắng suốt từ tháng 4.2022 đến nay. Những rủi ro đầu tư và rủi ro pháp lý bộc lộ ở một số trường hợp sau giai đoạn phát triển nóng, cùng hướng siết chặt lại cơ chế pháp lý (đặc biệt ở việc sửa đổi Nghị định 153 về phát hành TPDN) được cho là nguyên do.
Song, trên thị trường tiền tệ, bối cảnh ngột ngạt của room tăng trưởng tín dụng kéo dài, lãi suất tăng lên và thậm chí có những thời điểm căng thẳng thanh khoản hệ thống ngân hàng cũng khiến hoạt động phát hành TPDN thêm bất lợi.
Chính trong bối cảnh ngột ngạt room tín dụng, dòng vốn đầu tư công không phát huy được vai trò và giá trị dẫn kết, nhu cầu vốn của cộng đồng doanh nghiệp tăng cao, thì cầu nối thị trường TPDN lại phát sinh khoảng trống đột ngột kéo dài.
Trong khi đó, Chính phủ liên tiếp có các định hướng, đề án đặt mục tiêu phát triển mạnh thị trường vốn, trong đó có trọng tâm thị trường TPDN với mục tiêu đạt 20% GDP đến năm 2025.
Theo TS. Trịnh Quang Anh, chỉ có những vấn đề rủi ro vĩ mô là cần phải quản lý, còn những vấn đề phát sinh hãy để nó diễn ra đúng quy luật.
Tại Toạ đàm “Mục tiêu phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp – Niềm tin và Trách nhiệm” diễn ra ngày 13.9, TS. Trịnh Quang Anh, Chủ tịch Hội Nghiên cứu thị trường liên ngân hàng Việt Nam, cho biết xét về khía cạnh vĩ mô, quy mô thị trường vốn Việt Nam khoảng 11,5 triệu tỉ đồng chia cho GDP 8 triệu tỉ, được khoảng 144%, trong đó thị trường trái phiếu khoảng 40% GDP. Tín dụng năm nay khoảng 14% và hầu hết các ngân hàng đều đang cạn room, sẽ tạo cơ hội cho thị trường TPDN bởi doanh nghiệp không vay được vốn ngân hàng sẽ quay qua phát hành trái phiếu để huy động vốn. Một số ngân hàng cũng giới thiệu cho các nhà đầu mua trái phiếu của các doanh nghiệp phát hành qua các ngân hàng.
Một khía cạnh nữa là vấn đề xếp hạng tín nhiệm, theo ông Quang Anh, đằng sau đó lại phải có những bảo hiểm rủi ro. Có những doanh nghiệp mới nhưng rất muốn phát hành, trong khi chưa có những đơn vị xếp hạng tín nhiệm đủ tầm, dẫn đến rủi ro cho nhà đầu tư.
“Ai xếp hạng tín nhiệm và khi các doanh nghiệp muốn xếp hạng tín nhiệm có tìm đến các đơn vị xếp hạng tín nhiệm này không?”, TS. Trịnh Quang Anh băn khoăn.
Bên cạnh đó, ông cho rằng cơ quan quản lý thường nói phải công khai minh bạch nhưng hiện có những cách làm rất không rõ ràng. “Chúng ta đặt kỳ vọng thị trường trái phiếu lớn nhanh nhưng bền vững. Song, trong quá trình phát triển phải có quá trình sàng lọc, đào thải mới có sự phát triển. Nên có những chuyện nọ chuyện kia cũng là điều cần thiết để thanh lọc thị trường”, TS. Trịnh Quang Anh nói.
Do vậy, ông cho rằng chỉ có những vấn đề rủi ro vĩ mô là cần phải quản lý còn những vấn đề phát sinh trong quá trình phát triển của thị trường hãy để nó diễn ra đúng quy luật.
Cần xây dựng niềm tin cho nhà đầu tư
Liên quan đến công tác quản lý, TS. Trương Văn Phước, Thành viên Hội đông Tư vấn Chính sách tài chính tiền tệ Quốc gia, nguyên Quyền Chủ tịch Uỷ ban Giám sát tài chính Quốc gia, cho rằng thị trường tài chính bao gồm thị trường tiền tệ và thị trường vốn. Vậy đã có cơ quan nào quản lý chịu trách nhiệm chính cho thị trường vốn hay chưa? Theo ông Phước, những gì vừa xảy ra trên thị trường vốn là một hồi chuông cảnh báo, bởi chúng ta không có một thể chế chịu trách nhiệm cuối cùng.
“Tôi cho rằng, muốn phát triển một thị trường vốn lành mạnh, tiên tiến cần có một định chế độc lập, cần một cơ quan có chức năng tổ chức, thanh tra, giám sát và chịu trách nhiệm cho sự vận động của thị trường tài chính nói chung và thị trường vốn nói riêng”, ông Phước phát biểu.
Còn theo TS. Lê Xuân Nghĩa, bộ phận phát triển thị trường trái phiếu là bộ phận hẹp trong Uỷ ban chứng khoán Nhà nước. Trong khi trái phiếu là một thị trường có độ rủi ro tương đối cao, vì thế cần có hệ thống giám sát vi phạm chuẩn để nhà đầu tư nhìn vào sức khỏe doanh nghiệp, từ đó quyết định chọn theo khẩu vị rủi ro.
“Hiện tại chưa có đủ định chế thật sự để quản lý giám sát phát triển thị trường này. Cách làm như vậy có vấn đề, khi sai phạm hình sự hóa. Cứ mỗi lần như vậy thị trường bị rủi ro nhiều trong khi thị trường này là niềm tin”, ông Nghĩa nói.
Cũng theo ông Nghĩa, do thể chế không vững chắc, giám sát không chặt chẽ, rủi ro, ứng xử với thị trường lên bờ xuống ruộng. Thị trường như vậy khó phát triển bền vững lâu dài, khó giữ niềm tin của dân chúng vững chắc.
TS. Nguyễn Tú Anh, Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, Ban Kinh tế Trung ương, cho rằng bất kỳ thị trường nào cũng có rủi ro. Điều quan trọng là khi chúng ta tham gia thị trường đều có niềm tin, bất kỳ thị trường nào cũng đều phải xây dựng hệ thống niềm tin. Theo ông, thông thường, chúng ta có 2 cách tiếp cận về niềm tin.
Cách cổ điển là xây dựng luật chặt chẽ, kiểm soát thật chặt để lọc bớt rủi ro. Cách làm này đúng là ít rủi ro nhưng lại tiêu diệt thuộc tính đương nhiên của thị trường là có rủi ro.
Do đó chúng ta có cách tiếp cận mới là phải xây dựng niềm tin, xây dựng các công cụ xử lý rủi ro. Do mỗi nhà đầu tư có khẩu vị khác nhau về rủi ro nên có những nhu cầu khác nhau, nên chúng ta cần có các công cụ khác nhau.
TS. Nguyễn Tú Anh cho rằng công cụ phát triển niềm tin tốt hơn là xây dựng bảo hiểm rủi ro. Chúng ta xây dựng những định chế đảm bảo rằng rủi ro ít thì trả phí ít, rủi ro nhiều thì trả phí nhiều… Thị trường khi đó sẽ tự vận hành một cách mượt mà hơn, bền vững hơn. Trách nhiệm thuộc về cơ quan nhà nước, cần xây dựng hệ thống pháp luật, xây dựng niềm tin cho nhà đầu tư.
